Gansakkermolen

De Gansakkermolen was in de negentiende en twintigste eeuw één van de stevige molens in de regio. De molen is regelmatig gerenoveerd en hersteld. Tot 1987 kon je de molen nog regelmatig zien draaien, maar de molen begon steeds meer hinder te ondervinden van de oprukkende bebouwing in Geel centrum. “Zo’n gebouw in het centrum was uniek, maar uiteindelijk betekende de ligging wel het einde van de molen. De windvang werd steeds meer belemmerd”, vertelt Leen Beke (CD&V), schepen van Patrimonium.

Tijdens een zware storm in 1990 ging de molen enkele minuten aan het draaien. De toenmalige molenaar Frans Bakelants verwijderde vervolgens de windplanken, maar kwam tot de vaststelling dat er een groot gevaar bestond voor roedebreuk. Enkele jaren later zijn ook de wieken verwijderd en kort daarop is de gehele molenkast afgenomen. Sinds 2003 staat de volledige molenkast ingepakt op een kavel tussen de Molenstraat en de Gansakker. Alle molenonderdelen zijn opgeslagen in een loods van de gemeente.

Intussen was de Duitse ingenieur Dieter Borngräber in 2000 eigenaar geworden van het aftakelend monument. Hij wilde de molenromp met nieuwe fundamenten en wieken doen herrijzen in het Kievermondeveld, waar het meer wind zou kunnen vangen. Vanaf 2008 is de molen evenwel opnieuw te koop aangeboden. Uiteindelijk kocht de KVNS (Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon) het monument. De vereniging zal de onderdelen stuk voor stuk naar Sint-Amands verplaatsen.

In Geel nemen ze dus afscheid van één van hun oudste monumenten. “Enerzijds vinden we dat erg jammer. Een dergelijk erfstuk verliezen, is spijtig. De molen stond echter niet ideaal geplaatst in een omgeving die de jongste jaren sterk veranderd is. Anderzijds is het toch mooi dat het monument nu in ere wordt hersteld. Ik ben blij dat de molen een tweede leven kan leiden in Sint-Amands. We hebben als stad meegewerkt aan de verkoop, hoewel we het monument graag in onze stad hadden gehouden. Het ging echter om privé-eigendom en we hebben niet de middelen om zo’n monument aan te kopen”, verduidelijkt de schepen. (bron: “Het Laatste Nieuws”, 13 april 2016)

Historiek van de Gansakkermolen

De Gansakkermolen stond op de noordzijde van de Molenstraat (nr. 26), op de hoek met Gansakker. De molen is naar het toponiem Gansakker vernoemd.

De standaardmolen werd in 1797 gebouwd door Gilliam Keersmaeckers als een koren- en moutmolen. Hij was de eerste “vrije” molen van Geel die niet langer onderworpen was aan de afgeschafte feodale rechten. Op 29 juli 1797 lieten de Gasthuiszusters van Geel 156 “stenen” mout voeren naar “den nieuwen wintmoolen”

Deze standerdmolen van het Kempische type was een van de stevigste molens in de regio. Hij was kortgerokt, had hangende windweeg, de voor- en achterbalken waren doorlopend en hij had een gebogen dak met rabatwerk. De voet was gesloten.

Eigenaar Charles Van Houdt richtte in 1867 in de Billemontstraat (kadasterperceel H757b) de eerste stoommaalderij op in Geel, maar er werd ook nog met de wind gemalen. Voor 1945 werd de stoommachine vervangen door een motor.

Van 1906 tot 2000 was  de molen in het bezit van de familie Bakelants. Groot onderhoud en herstel werden in 1946 uitgevoerd. Hierbij werd een nieuwe ijzeren vang geïnstalleerd. In de jaren 1960 werd de molen tijdelijk stilgelegd, maar de laatste beroepsmolenaar Frans Bakelants (Geel, 1920-1991), bijgestaan door zijn zoon Victor, liet hem toch nog regelmatig draaien tot in 1987.

Het was één van de zeldzame nog draaiende molens in de Kempen en vormde samen met de Sint-Dimpnakerk nog een merkwaardig dorpsbeeld.. Helaas geraakte de molen vanaf de jaren 1970 steeds meer ingebouwd en werd de windvang steeds meer belemmerd door de oprukkende bebouwing.

Toch werd de gansakkermolen op 23 november 1981 beschermd als monument. Tijdens de beschermingsprocedure was men al op zoek naar een betere locatie voor de molen in Geel.

Toen de molen tijdens een zware storm in 1990 aan het draaien ging en na korte tijd weer stilviel,  verwijderde de toenmalige 70-jarige molenaar Frans Bakelants de windplanken en de “halve verdekkering” op de toppen van de roeden. Dit ontsluierde een groot gevaar voor roedebreuk. Het gevlucht was duidelijk aan vervanging toe. Zes jaar later werden de wieken verwijderd.

In 2000 kocht Dieter Borngräber, een ingenieur en molenliefhebber uit Keulen (thans Pliezhausen) de molen aan. Hij had eerder ook al de Koutermolen in Hoedekenskerke (NL) aangekocht en laten herstellen  (deze molen werd in 2007 doorverkocht aan een plaatselijke stichting).

Dieter Borngräber wilde de molen restaureren en verplaatsen naar een open veld in Kievermont in Geel.  Behoud ter plaatse kon niet, vanwege de slechte biotoop door de toenemende bebouwing. Het perceel werd ondertussen als bouwgrond verkocht en eveneens bebouwd.  In 2003 werd de molenkast door Molenbouw John de Jongh uit Veldhoven (NL) van de staak afgenomen en op de grond geplaatst op het naburige perceel, waar hij gestaan heeft tot de overbrenging van de molenkast naar Sint-Amands in 2016. De onderbouw, de kap en de wielen liggen in een depot van Defensie op het domein Kievermont. De vervanging van enkele balken van de molenkast werd voorzien. De volledige restauratie zou nog verschillende jaren in beslag nemen. In 2008 werd de Gansakkermolen echter te koop aangeboden.

Uiteindelijk heeft het tot 2014 geduurd alvorens alle betrokkenen in Geel ook akkoord gingen met de verkoop en verplaatsing van de molen naar Sint-Amands.

De huidige eigenaar – de Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon te Sint-Amands – heeft als doel de molen, te restaureren en herop te richten, nabij de gerenoveerde boerderij De Steenovens en de Scheldeoever, en zeer dicht bij de vroegere Koutermolen in de Molendreef.

Heroprichting van de Gansakkermolen in Puurs-Sint-Amands

De Gansakkermolen zal heropgericht worden op een terrein in landbouwzone. Architect Bruno Callaert maakte in opdracht van de KVNS een ontwerp op voor de molenberg met daarin een educatieve ruimte, bergingen voor onderhoud van de molen en het terrein en sanitaire ruimtes. In 2015 werd de stedenbouwkundige aanvraag goedgekeurd. De ruimte in de molenberg, met een panoramisch zicht op het landschap,  werd op 16 juni 2016 plechtig geopend als de nieuwe locatie voor het Vlaams Centrum voor Molinologie.

De bestaande samenwerking tussen KVNS en Het Vlaams Centrum voor Molinologie was het uitgangspunt om de diverse puzzelstukken te laten samenvallen. Het Centrum, ook wel Molenmuseum genoemd, was gehuisvest in een gebouw van de gemeente in de Kerkstraat te Sint-Amands.

KVNS heeft de VZW Centrum voor Molinologie overgenomen via fusie door opslorping. Het Centrum zal blijven bestaan als afdeling van de KVNS en het beheer van het molenmuseum in de molenberg alsook het beheer van de Gansakkermolen op zich nemen.  Op deze wijze kan de molen functioneren (noodzakelijk voor het in stand houden van de molen) en kan publiek op bescheiden wijze ontvangen worden en interactief over de molen worden geïnformeerd, zonder het landschap te ontwrichten door een bijkomend gebouw.

Historiek van de molenberg in Puurs-Sint-Amands

Landschappelijke context

De Molendreef is historisch gezien het verlengde van “De Dam” en verbindt het centrum van Sint-Amands met de historische locatie “De Steenoven” waar tot de Franse Revolutie ook de oversteek op de Schelde was, richting Castel. Dit historische landschap tussen Winterdijk en Zomerdijk langs de oever van de Schelde is ontstaan in de 16de eeuw bij de indijking van de polder door de toenmalige heer van Sint-Amands, Diederik Van Liesvelt, tevens eigenaar van de Koutermolen en De Steenoven. De nieuwe locatie van de Gansakkermolen wordt dus gesitueerd in dit historische landschap, in de onmiddellijke omgeving waar oorspronkelijk de Koutermolen heeft gestaan. Langsheen de straat Molendreef stond immers tot begin 20ste eeuw een houten staakmolen op een aarden molenberg. Oorspronkelijk werd die de Scheldemolen genoemd, later de koutermolen (om verwarring met de industriële Scheldemolens te voorkomen).